Aleksandra Pakhmutova: Nhạc sĩ vĩ đại, nhân cách lỗi lạc

08.01.2020

Aleksandra Nikolayevna Pakhmutova là nhạc sĩ tài danh của Liên bang Nga hiện nay và Liên bang Xô viết trước đây. Bà được biết tới với tư cách tác giả nhiều ca khúc nổi tiếng như "Thời thanh niên sôi nổi" hay "Tạm biệt Moskva"; ca khúc bế mạc Thế vận hội mùa hè 1980 tại Moskva. Nhân kỷ niệm sinh nhật lần thứ 90 của bà, chúng tôi xin trân trọng giới thiệu một vài nét về con người lỗi lạc này.

Aleksandra Pakhmutova: Nhạc sĩ vĩ đại, nhân cách lỗi lạc

Năm tháng và những con số

Pakhmutova sinh ngày 9-11-1929 tại làng Beketovka, ngoại ô thành phố Stalingrad (nay là Volgograd). Lên 5 tuổi, bà đã sáng tác bản nhạc đầu tiên dành cho đàn dương cầm "Tiếng gà gáy". Trong những năm 1942-1943, bà đi sơ tán ở Karaganda (thuộc nước cộng hòa Kazakhstan), thời kỳ này, bà sáng tác những ca khúc đầu tiên của mình: "Anh thân yêu, nếu anh bị thương trong chiến tranh" và "Em yêu hỡi, nếu anh trở về" phổ thơ của Joseph Utkin. 

Giám đốc nhà hát "Bài hát Nga", nữ ca sĩ Nadezhda Babkina cho rằng "Pakhmutova sinh ra ở ngoại ô Stalingrad, vì vậy thảo nguyên, dòng sông Volga đã tạo nguồn cảm hứng cho bà, khiến  tài  năng được phát lộ từ khi còn nhỏ. Và cô bé này đã trở thành một con người khổng lồ, tầm cỡ hành tinh".

Năm 1943, Pakhmutova vào học Trường Âm nhạc Trung ương (thời đó gọi là Trường năng khiếu thiếu nhi) ở Moskva. Năm 1953, bà tốt nghiệp Nhạc viện Moskva, thuộc lớp sáng tác của giáo sư Vissarion Shebalin, và sau đó, dưới sự hướng dẫn của ông, bà làm nghiên cứu sinh.

Bài hát đầu tiên của Aleksandra Pakhmutova được nhắc đến trên báo chí là "Hành khúc kỵ binh", phổ thơ của Yulia Drunina. Tờ phụ trương của tạp chí "Âm nhạc Liên Xô" số 10 năm 1953 đã đăng bài nhận xét về bài hát này. Sau đó đã xuất hiện nhiều ca khúc, hầu hết đều phổ thơ của chồng bà, nhà thơ Nikolay Dobronravov. Ca khúc viết chung đầu tiên của họ là "Thuyền máy". "Liên minh" gia đình họ bắt đầu vào năm 1956.

Bạn bè của nhạc sĩ nói rằng thời gian bất lực đối với Pakhmutova. "Mặc dù tuổi đã cao, bà vẫn rất hiện đại. Với bà, bạn có thể chia sẻ bất kỳ sự kiện đương thời nào hoặc kể chuyện tiếu lâm, chẳng khác gì một người tầm 30 - 40 tuổi, bởi vì tâm hồn bà còn rất trẻ", - ca sĩ Lev Leshchenko nhận xét.

"Ở bà luôn luôn toát lên sự trẻ trung, bà có một năng khiếu hài hước tuyệt vời", - Ca sĩ Babkina bổ sung.

Lịch sử đất nước trong 400 bài hát

Gia tài của Aleksandra Pakhmutova gồm 400 bài hát. "Pakhmutova là toàn bộ cuộc sống của đất nước Liên Xô rộng lớn chúng ta. Con người ta thường vươn tới một cái gì đó tốt đẹp hơn, và những bài hát của Aleksandra Pakhmutova, những câu thơ của Nikolay Dobronravov và các nhà thơ khác đã cho chúng ta cơ hội suy tưởng, hành động, hiện thực hóa tất cả điều đó" - Ca sĩ Babkina nói.

Bài hát của Pakhmutova "Tạm biệt Moskva" tại lễ bế mạc Thế vận hội mùa hè năm 1980 ở Moskva do hai ca sĩ Lev Leshchenko và Valentina Tolkunova thể hiện đã khắc sâu vào tâm khảm của hàng triệu người Nga và công dân của nhiều nước khác nhau trên thế giới.Ở Nga, những người thuộc các ngành nghề khác nhau: Quân nhân, phi hành gia, phi công, vận động viên thể thao, công nhân xây dựng  đều coi bài hát của Pakhmutova là bài ca của ngành mình. Nhiều bài hát của bà gắn liền với những bộ phim như: "Ba cây dương ở Plyushchikha", nơi nữ nhân vật Tatyana Doronina hát bài "Dịu dàng" trên taxi dưới cơn mưa xối xả. Còn ca khúc "Những người hùng thể thao" viết chung với Nikolay Dobronravov năm 1972 về chiến thắng của đội tuyển bóng rổ Liên Xô tại Thế vận hội mùa hè năm 1972 ở Munich, được lấy làm nhạc nền cho bộ phim "Tiến lên", sản xuất năm 2017.

Nhiều năm liền, bài hát yêu thích nhất của Leshchenko là "Chúng mình không thể sống thiếu nhau". "Bài hát này nói lên rằng trong thế giới của tốc độ chóng mặt, chúng ta phải nâng niu cuộc sống hơn. Trong sự hỗn mang, điên loạn đang diễn ra xung quanh, nhạc sĩ đã thể hiện một cách chính xác niềm thanh thản và những tình cảm hết sức dịu dàng, tinh tế giữa con người với con người. Tất cả các bài hát của Pakhmutova bao giờ cũng vẫy gọi con người vươn tới một cái gì đấy, hướng dẫn con người, không một chút gượng ép và giáo huấn" - Ca sĩ nói.

Nghệ sĩ nhân dân Liên Xô Edita Pyekha thể hiện ca khúc "Hy vọng" không kém phần đặc sắc và nổi tiếng. "Bài hát này luôn được chào đón nồng nhiệt tại các buổi hòa nhạc, bởi vì Pakhmutova là một tài năng lớn" - Nữ ca sĩ nhớ lại.

"Cá nhân tôi không quen biết nhạc sĩ, bà có những ca sĩ yêu thích của mình. Nhưng với tư cách là một người đã cống hiến hết mình cho âm nhạc, tôi có thể nói rằng Aleksandra Pakhmutova là một nhân cách lỗi lạc, người sẽ thuộc về hàng ngũ các nhạc sĩ kinh điển trong thể loại ca khúc của chúng ta. Bà là một tài năng lớn, bà là cả một thời đại, tài năng âm nhạc của bà không ai sánh kịp. Đối với tôi, Soloviev-Sedoy,  Pakhmutova  là những cái tên đứng ngang hàng", - Pyekha thừa nhận.

"Hiện nay ca khúc của chúng ta không có chiều sâu, chúng ta không có gì để nương tựa. Các nhạc sĩ trẻ hiện nay thường viết về những điều vặt vãnh, thiếu nghiêm túc. Mà sự nghiêm túc không phải là hát đúng âm điệu  và gào đến khản cổ" - Nữ ca sĩ Babkina nhận xét.

"Các ca khúc của Pakhmutova có giai điệu độc đáo, bởi vì bà là người duy nhất hiện nay biết viết giai điệu. Tất cả những người khác đều viết hòa âm - Ca sĩ Leshchenko bổ sung - Mà thực ra, giai điệu là cái khó nhất. Làm chủ nghệ thuật sáng tác của mình là một tài năng đặc biệt".

Một trong số ít người được cả khán phòng đứng dậy chào

"Chúng ta nói về bà như một nghệ sĩ, nhà sáng tạo, người đã sống một cuộc đời rất trung thực, đàng hoàng. Và tất cả những điều này được thể hiện trong các ca khúc của bà: thân thiện, trong sáng, vui tươi" - Ca sĩ Leshchenko nhận xét - Bà là một trong số rất ít người được cả khán phòng đứng dậy mỗi khi bước ra sân khấu".

Mặc dù thường xuyên bận rộn với công việc sáng tạo, Pakhmutova luôn tích cực tham gia các hoạt động xã hội. Bà từng lãnh đạo Hội Nhạc sĩ, là đại biểu HĐND thành phố Moskva và Xô viết tối cao của nước Cộng hòa xã hội chủ nghĩa Xô viết Liên bang Nga, Ủy viên của Chủ tịch đoàn Xô viết tối cao nước Cộng hòa xã hội chủ nghĩa Xô viết Liên bang Nga. Hiện nay Aleksandra Pakhmutova là thành viên của Hội đồng Nghệ thuật thuộc Giáo hội Chính thống Nga.

"Aleksandra Pakhmutova là một người phụ nữ tuyệt vời, quyến rũ, tuy nhỏ bé, nhưng vĩ đại, bà là cả một thời đại - Ông Leonid Kalinin, Chủ tịch Hội đồng chuyên gia về nghệ thuật nhà thờ, kiến trúc và phục chế thuộc Giáo hội Chính thống Nga nói - Được sống trong thời đại của Pakhmutova, của những ca khúc và tác phẩm kỳ diệu của bà, của tài năng vĩ đại và năng lượng kỳ lạ toát lên từ mỗi tác phẩm của bà là một niềm tự hào lớn lao đối với tất cả chúng ta".

Cặp đôi sáng tạo hy hữu

Pakhmutova gặp chồng mình, thi sĩ Nikolay Dobronravov, trong thời gian làm việc tại  phòng phát thanh thiếu nhi của Đài Phát thanh Liên bang: Bà viết nhạc cho chương trình, ông đọc thơ của mình. Bài hát đầu tiên của họ "Thuyền máy" ra đời tại đây.

Kể từ đó, cặp đôi không bao giờ rời xa nhau, nhiều tác phẩm của họ đã trở thành bài hát nổi tiếng ở Liên Xô và Nga, trong đó đáng kể nhất là bài "Dịu dàng" và "Hy vọng".

"Dịu dàng" ra đời năm 1965, hiện nay, thật khó tưởng tượng rằng buổi ra mắt của bài hát mà ca từ hầu như ai cũng thuộc, bài hát mà nhà du hành vũ trụ Yury Gagarin đã nghe trước khi bay vào vũ trụ, lúc đầu hoàn toàn thất bại. Sau buổi biểu diễn đầu tiên - Pakhmutova nhớ lại - nữ ca sĩ Maya Kristalinskaya rời khỏi sân khấu trong sự im lặng hoàn toàn, và các tác giả đã nhận được rất nhiều lời chỉ trích.

Tuy nhiên, sau đó cả hai tác giả lẫn ca sĩ Kristalinskaya đã không từ chối bài hát này, và cuối cùng khán giả đã "nghe thấy" nó. Có được điều đó là nhờ bộ phim của đạo diễn Tatyana Lioznova "Ba cây dương ở Plyushchikha". Ca khúc "Dịu dàng" đã vang lên trong một trường đoạn của bộ phim. Nhân tiện xin nói, đạo diễn thậm chí còn nói rằng bài hát "Dịu dàng" đã tạo cảm hứng cho bà làm bộ phim của mình.

Vậy là "Dịu dàng" đã trở thành bài hát nổi tiếng nhất của cặp đôi Dobronravov và Pakhmutova. Nó đã trở thành tiết mục yêu thích của hàng chục sĩ ca sĩ Liên Xô và Nga quen biết như: Dmitry Khvorostovsky, Lyudmila Zykina, Natalya Vetlitskaya, Diana Arbenina và Tamara Gverdtsiteli...

 Năm 1971, sau khi sáng tác "Hy vọng", nhạc sĩ đã gửi phần nhạc và ca từ của bài hát cho các ca sĩ khác nhau, trong đó có nữ ca sĩ Anna German ở Warsaw, Ba Lan. Lúc bấy giờ nữ ca sĩ đang phục hồi sức khỏe sau tai nạn, và vừa nhìn thấy bài hát, ngay lập tức bà đồng ý. Chính với sự thể hiện của bà, nhạc phẩm này đã trở nên vô cùng nổi tiếng, và việc nghe bài hát này trước khi bay vào vũ trụ đã trở thành truyền thống của các phi hành gia.

Năm 1975, "Hy vọng" trở thành "Bài hát của năm". Thay cho Anna German, ca sĩ Muslim Magomaev đã trình bày bài hát. "Hy vọng" được yêu thích đến nỗi khán giả không cho phép ca sĩ rời sân khấu, buộc anh phải hát lại mấy lần.

Trần Hậu (dịch)
(vnca.cand.com.vn)