Chuyển đổi số với văn hóa dân gian Đà Nẵng

18.12.2024
Đinh Thị Trang
Chuyển đổi số là quá trình thay đổi tổng thể và toàn diện của cá nhân, tổ chức về cách sống, cách làm việc và phương thức sản xuất dựa trên các công nghệ số. Nói đến chuyển đổi số là nói đến sự phát triển của công nghệ số hóa, trí tuệ nhân tạo, internet vạn vật và dữ liệu lớn,... đã và đang làm thay đổi sâu sắc nền sản xuất và kinh tế toàn cầu theo hướng thông minh hơn, hiệu quả hơn với tốc độ phát triển nhanh chưa từng có, là xu hướng tất yếu trong phát triển kinh tế - xã hội giai đoạn hiện nay. Ở lĩnh vực văn hóa, trong đó có văn hóa dân gian, ứng dụng chuyển đổi số được xem là một nội dung quan trọng để góp phần bảo tồn, gìn giữ vừa mở rộng, giao lưu, phát huy các giá trị văn hóa, quảng bá hình ảnh đất nước con người Việt Nam ra thế giới.

Chuyển đổi số với văn hóa dân gian Đà Nẵng

Lễ hội Mục đồng làng Phong Lệ (xã Hòa Châu, huyện Hòa Vang, thành phố Đà Nẵng) đã tái hiện được nét đẹp của một không gian văn hóa truyền thống làng quê đã được số hóa lại bằng hình ảnh và nhiều thước phim lưu trữ.

Thực trạng chuyển đổi số trên lĩnh vực văn hóa dân gian ở Đà Nẵng

Trên thế giới, chuyển đổi số bắt đầu được nhắc đến nhiều vào khoảng năm 2015, đến năm 2017 thì phổ biến hơn. Ở Việt Nam, chuyển đổi số bắt đầu được nhắc nhiều vào khoảng năm 2018. Ngày 27/9/2019, Bộ Chính trị đã ban hành Nghị quyết số 52-NQ/ TW về một số chủ trương, chính sách chủ động tham gia cuộc Cách mạng công nghệ 4.0 (CMCN4.0); Đến ngày 03/6/2020, Thủ tướng Chính phủ có Quyết định số 749/QĐ-TTg ban hành Chương trình Chuyển đổi số quốc gia đến năm 2025, định hướng đến năm 2030, xác định chuyển đổi số là “chìa khóa” để chủ động tham gia cuộc CMCN4.0.

Tại thành phố Đà Nẵng, Ban Thường vụ Thành ủy ban hành Nghị quyết số 07-NQ/TU ngày 16/4/2019 về phát triển hạ tầng công nghệ thông tin (CNTT) - truyền thông tiếp cận xu hướng CMCN4.0, Chương  trình số 37-CTr/TU ngày 31/01/2020 triển khai chuyên đề Tập trung đầu tư phát triển, đẩy mạnh ứng dụng CNTT, điện tử, viễn thông phù hợp xu hướng CMCN4.0 gắn với xây dựng chính quyền điện tử, thành phố thông minh; Ủy ban nhân dân thành phố đã ban hành Đề án xây dựng Chính quyền điện tử, Đề án xây dựng Thành phố thông minh; Ngày 17/6/2021, Ban Chấp hành Đảng bộ thành phố ban hành Nghị quyết số 05-NQ/TU về chuyển đổi số trên địa bàn thành phố Đà Nẵng đến năm 2025, định hướng đến 2030;…

Qua đó có thể thấy, các cấp, các ngành luôn xem chuyển đổi số là nhiệm vụ cấp bách và vô cùng quan trọng. Riêng lĩnh vực văn hóa, ngày 8/9/2016, Thủ tướng Chính  phủ  đã ký và ban hành Quyết định số 1755/ QQĐ-TTg về phê duyệt Chiến lược phát triển các ngành công nghiệp văn hóa Việt Nam đến năm 2020, tầm nhìn đến năm 2030. Để thực hiện thành công Chiến lược như mục tiêu đề ra đòi hỏi cần phải thực hiện đồng bộ nhiều giải pháp, huy động tổng lực xã hội, trong đó chú trọng tăng cường ứng dụng khoa học và công nghệ, đặc biệt là các thành tựu của cuộc CMCN4.0 để số hóa các giá trị văn hóa tiến tới xây dựng các ngành công nghiệp văn hóa hình thành nền văn hóa số, trong sự phát triển tương quan của nền kinh tế số, xã hội số, trở thành động lực phát triển bền vững và toàn diện.

Tại Hội nghị Văn hóa toàn quốc tháng 11/2021, Tổng Bí thư Nguyễn Phú Trọng đã đề ra 6 nhiệm vụ cần phải làm, trong đó có nội dung: xây dựng môi trường văn hóa số phù hợp với nền kinh tế số, xã hội số và công dân số, làm cho văn hóa thích nghi, điều tiết sự phát triển bền vững đất nước trong bối cảnh cách mạng công nghiệp lần thứ tư.

Thời gian qua, việc ứng dụng công nghệ thông tin trên lĩnh vực văn hóa dân gian cũng được thành phố chú ý. Hội Văn nghệ dân gian Đà Nẵng, Đài Phát thanh truyền hình Đà Nẵng, báo Đà Nẵng cũng như một số cơ quan truyền thông, báo chí khác tại Đà Nẵng đã có những chuyên mục về văn hóa văn nghệ dân gian, thông qua những thước phim ngắn về lễ hội, trò chơi dân gian, các phong tục tập quán,... đã giới thiệu cho độc giả trong và ngoài nước có những cái nhìn hết sức sinh động về đời sống văn hóa, văn nghệ dân gian của mảnh đất và con người Đà Nẵng.

Cùng với quá trình công nghiệp hóa, hiện đại hóa, quá trình đô thị hóa ở Đà Nẵng diễn ra ngày càng nhanh chóng, bên cạnh những mặc tích cực mà sự phát triển của đô thị hóa đem lại thì không thể không phủ nhận những mặt trái của quá trình đô thị hóa, nó đã tác động nhiều mặt đến các cơ sở tín ngưỡng tôn giáo như đình làng, chùa, miếu thờ, lăng, nhà thờ tộc, các lễ hội, tập tục, kiêng kỵ,... gắn với người dân tự bao đời nay cũng có nguy cơ bị mai một. Chính vì vậy, nhiều chương trình như hát sắc bùa xứ Quảng, lễ hội Cầu ngư, lễ hội Mục đồng làng Phong Lệ, lễ hội tại các đình làng như Hải Châu, Túy Loan,… cũng được Hội Văn nghệ dân gian thành phố Đà Nẵng, các đài phát thanh truyền hình, cơ quan báo chí tại Đà Nẵng sản xuất nhằm giới thiệu đến công chúng cũng như bảo tồn những nét văn hóa dân gian đặc sắc của đất Quảng. Những hoạt động này đã góp phần bảo tồn, phát huy và lan tỏa rộng rãi hơn những nét đẹp truyền thống trong kho tàng văn hóa dân gian của cư dân Đà Nẵng ra khắp thế giới.

Nhiều năm qua, Hội Văn nghệ dân gian, Thư viện Khoa học Tổng hợp thành phố cũng như các viện nghiên cứu, trường đại học,… ở Đà Nẵng đã số hóa các công trình sưu tầm, nghiên cứu về văn hóa văn nghệ dân gian, phục vụ bạn đọc, cũng như phổ biến trên mạng internet. Đây cũng là một cách lưu giữ những tư liệu và góp phần hỗ trợ công tác nghiên cứu về văn hóa dân gian trong thời gian gần đây.

Giải pháp ứng dụng chuyển đổi số với văn hóa dân gian

Nghiên cứu văn hóa dân gian trong thời đại công nghệ số là một phần quan trọng trong việc bảo tồn và phát huy giá trị di sản văn hóa của mỗi dân tộc. Sự phát triển khoa học và công nghệ tạo ra kết cấu hạ tầng thông tin ngày một tốt hơn, như điện thoại, internet,... dẫn đến khả năng tiếp cận thông tin của con người ngày càng tăng nhanh không chỉ ở các trung tâm và thành phố, mà còn ở hầu hết các địa phương trên cả nước, từ nông thôn đến miền núi, hải đảo. Nhờ các nguồn thông tin không giới hạn giữa các vùng, miền, lãnh thổ quốc gia, với tính chất đa chiều, nhanh và quy mô không giới hạn, người dân thuộc mọi tầng lớp xã hội, ở những mức độ khác nhau, đều có thể tiếp cận các giá trị văn hóa, qua đó, hiểu biết phong phú, sâu rộng hơn về các lĩnh vực của đời sống xã hội. Sử dụng công nghệ số để bảo tồn và phục hồi các tư liệu văn hóa văn nghệ dân gian là một cách hiệu quả để duy trì và truyền bá di sản văn hóa quý báu của mỗi dân tộc. Từ thực tiễn đó đặt ra vấn đề cần nghiên cứu về cách thức áp dụng các chính sách quản lý để bảo vệ và phát triển di sản văn hóa dân gian trong môi trường số.

Thứ nhất, việc số hóa các tư liệu văn hóa dân gian như: âm thanh (dân ca, hò đưa linh, hô hát bài chòi, hò khoan đối đáp…), hình ảnh (như họa sĩ dân gian, tranh dân gian, điêu khắc dân gian), văn bản (như câu đố, truyện cổ tích) là cực kỳ quan trọng. Các dự án số hóa có thể bao gồm quét ảnh, ghi âm, quay video, hoặc chụp ảnh các tài liệu cổ để lưu trữ trên các nền tảng kỹ thuật số. Sử dụng công nghệ số để phục hồi các tư liệu văn hóa văn nghệ dân gian như truyền miệng, câu đố, ca dao, thơ ca,... Ngoài ra có thể tổ chức thực hiện các dự án số hóa, ứng dụng di động hoặc các cơ sở dữ liệu trực tuyến có thể giúp lưu trữ một cách dễ dàng hơn.

Việc số hóa tư liệu đã giúp cho công tác phổ biến những tri thức, kinh nghiệm dân gian đến với công chúng sẽ rộng rãi hơn. Bằng cách xây dựng các cơ sở dữ liệu trực tuyến nhằm tạo ra các cơ sở dữ liệu để lưu trữ và quản lý các tư liệu số về văn hóa văn nghệ dân gian. Các cơ sở dữ liệu này cung cấp khả năng tìm kiếm, truy cập dễ dàng và chia sẻ thông tin với cộng đồng một cách rộng rãi. Sử dụng mạng xã hội và các nền tảng trực tuyến để lan tỏa và quảng bá các tư liệu văn hóa dân gian. Từ đó, các diễn đàn, nhóm cộng đồng trên mạng xã hội có thể giúp kết nối và tương tác với cộng đồng quan tâm đến văn hóa truyền thống. Điều này có thể cung cấp cho cộng đồng những cơ hội học tập mới và tăng cường nhận thức về di sản văn hóa. Từ các diễn đàn trực tuyến có thể cung cấp không gian để các thành viên trong cộng đồng chia sẻ và kết nối với nhau qua việc thảo luận về văn hóa dân gian, hoạt động nghệ thuật, và các sự kiện văn hóa.

Thứ hai, khoa học công nghệ phát triển góp phần thay đổi tư duy và phương thức sáng tạo văn hóa của các văn nghệ sĩ, cũng như thay đổi các phương tiện truyền tải các sản phẩm văn hóa. Nhờ đó, văn hóa dân gian ngày càng phát triển phong phú và đa dạng, cơ hội hưởng thụ văn hóa của người dân cũng tăng lên, từ đó sẽ hình thành các ngành công nghiệp văn hóa, thị trường sản phẩm và dịch vụ văn hóa. Những thành tựu về khoa học công nghệ cũng tạo điều kiện hưởng thụ, tiếp thu tinh hoa văn hóa nhân loại, truyền bá văn hóa dân gian Đà Nẵng đến với bạn bè trong nước và quốc tế. Đặc biệt văn hóa dân gian có khả năng góp phần tạo nên sức mạnh mềm, nhân rộng ảnh hưởng đến giao lưu, hợp tác quốc tế, giúp mở rộng phạm vi tiếp cận và đóng góp vào việc bảo tồn và phát huy di sản văn hóa.

Thứ ba, sử dụng công nghệ số không chỉ giúp bảo tồn và phục hồi các tư liệu văn hóa văn nghệ dân gian mà còn mở ra nhiều cơ hội để khám phá và phát triển các nội dung này một cách sáng tạo và hiệu quả hơn. Bằng cách phát triển ứng dụng số hóa đối với các trò chơi dân gian. Tạo ra các ứng dụng di động, trò chơi hoặc các sản phẩm đa phương tiện khác để giới thiệu và trải nghiệm các tư liệu văn hóa văn nghệ dân gian một cách sinh động và hấp dẫn. Có thể đưa vào giáo dục văn hóa dân gian cho trẻ bằng cách phát triển các trò chơi điện tử hoặc các ứng dụng di động lấy cảm hứng từ các truyền thuyết, trò chơi dân gian hoặc câu đố truyền miệng. Điều này không chỉ giải trí mà còn giúp giới thiệu và giáo dục về văn hóa dân gian đến với thế hệ trẻ một cách thú vị, dễ dàng và gần gũi hơn.

Thứ tư, việc phân tích và sáng tạo trong nghệ thuật số có thể được các nhà nghiên cứu sử dụng công nghệ số để tái tạo và sáng tạo lại các hình thức văn hóa văn nghệ dân gian. Điều này có thể bao gồm việc áp dụng kỹ thuật âm thanh, hình ảnh hoặc trình diễn trực tuyến để tái hiện lại các trò chơi dân gian, vở kịch hoặc các biểu diễn truyền miệng. Cũng có thể tạo ra các chương trình podcast hoặc các kênh phát thanh trực tuyến để giới thiệu và tái hiện các câu chuyện dân gian, truyền miệng và biểu diễn văn học dân gian. Điều này giúp lan tỏa và truyền bá nội dung văn hóa một cách hiệu quả và sinh động. Sử dụng công nghệ quay phim và biên tập video để tái tạo lại các câu chuyện dân gian, những màn biểu diễn văn học dân gian và chia sẻ chúng trên các nền tảng video trực tuyến như YouTube, Vimeo. Các nghệ sĩ và nhà sáng tác có thể tái sáng tạo lại câu chuyện, truyền thuyết dân gian để phù hợp với cảm nhận và sự hiểu biết của thế hệ ngày nay. Việc đổi mới nội dung giúp cho các biểu diễn trở nên hấp dẫn hơn với khán giả hiện đại.

Thứ năm, bằng cách ứng dụng công nghệ số, các nghệ nhân có thể để tái tạo và sáng tạo lại các hình thức văn hóa văn nghệ dân gian như là một cách để duy trì và phát triển những giá trị văn hóa truyền thống trong bối cảnh hiện đại. Dưới đây là một số cách thức và ví dụ cụ thể:

Trong ứng dụng số hóa và tái tạo di sản âm nhạc dân gian, các nhà nghiên cứu, quản lý văn hóa, văn nghệ sĩ có thể sử dụng công nghệ số để ghi lại và phát hành các bản thu âm của nhạc phẩm dân gian, các bài lý câu hò. Điều này giúp bảo tồn và lan tỏa âm nhạc dân gian đến nhiều người hơn. Ngoài ra sử dụng các ứng dụng và website âm nhạc để phát triển các ứng dụng di động hoặc website chuyên biệt để người dùng có thể truy cập, nghe và tìm hiểu về âm nhạc dân gian. Các nền tảng này cũng có thể cung cấp thông tin về lịch sử, nghệ sĩ và cách thức biểu diễn.

Với công nghệ phát triển, thương mại điện tử là xu thế, có thể dùng triển lãm trực tuyến và thương mại điện tử để giới thiệu các sản phẩm đến công chúng, có thể tạo ra các nền tảng trực tuyến để triển lãm và bán các tác phẩm nghệ thuật dân gian như tranh dân gian, các sản phẩm của các làng nghề truyền thống. Điều này giúp các nghệ nhân nghề truyền thống có thêm cơ hội tiếp cận thị trường rộng hơn và thu hút được sự quan tâm của khách hàng quốc tế. Các nhà nghiên cứu, nhà quản lý, nghệ nhân có thể sử dụng mạng xã hội để hợp tác và chia sẻ các sản phẩm văn hóa dân gian trên mạng xã hội. Sử dụng các nền tảng mạng xã hội để hợp tác, chia sẻ và giao lưu với cộng đồng quan tâm đến văn hóa dân gian. Các nhóm, trang fanpage, và nhóm chia sẻ trên Facebook, Instagram, Twitter có thể là nơi để các nghệ sĩ và yêu nghệ thuật giao lưu và chia sẻ, kích thích sự sáng tạo của mình.

Với cách kết hợp những cách thức này, công nghệ số không chỉ giúp tái tạo lại và phát triển các hình thức văn hóa văn nghệ dân gian một cách sáng tạo, mà còn giúp lan tỏa và bảo tồn di sản văn hóa một cách bền vững và hiệu quả trong thời hiện đại.

Thứ sáu, việc đào tạo và trao đổi khoa học qua các chương trình đào tạo và hội thảo, tổ chức các lớp học, workshop trực tuyến để giúp các nghệ sĩ truyền thống học hỏi và áp dụng các kỹ thuật mới, cũng như khuyến khích sáng tạo trong biểu diễn của họ. Từ đó có thể hiểu sâu hơn về cách mà công nghệ số đang thúc đẩy sự thay đổi và phát triển trong các hình thức văn hóa dân gian, cũng như tác động của nó đến các cộng đồng. Đồng thời kết hợp tổ chức hợp tác và giao lưu nghệ thuật. Khuyến khích sự hợp tác và giao lưu với các nghệ sĩ, nhóm nghệ thuật và tổ chức quốc tế để học hỏi và cùng nhau phát triển các hình thức biểu diễn văn nghệ dân gian. Thông qua những cách thức này, sự đổi mới và sáng tạo trong biểu diễn văn nghệ dân gian không chỉ giúp giữ gìn và phát triển di sản văn hóa mà còn mang đến những trải nghiệm mới mẻ và hấp dẫn cho khán giả hiện đại. Việc kết hợp giữa truyền thống và sáng tạo hiện đại là một bước quan trọng để giữ vững sự sống động và sức hút của nghệ thuật truyền thống trong xã hội ngày nay.

Thứ bảy, cần có thêm cơ chế, chính sách khuyến khích lớp trẻ tham gia các hoạt động số hóa văn hóa dân gian nhiều hơn nữa. Giới trẻ rất sáng tạo, nhiệt tình, yêu nghề, đam mê cống hiến. Việc phát triển các ứng dụng phần mềm đóng vai trò quan trọng, có thể sử dụng các công cụ và phần mềm quản lý tài liệu để tổ chức và duy trì các tư liệu số một cách hiệu quả. Các công cụ này giúp trong việc gắn nhãn, phân loại, bảo quản và phục hồi các tư liệu văn hóa văn nghệ dân gian. Từ đó, sẽ có nhiều sản phẩm số hóa văn hóa dân gian độc đáo, mới lạ, hấp dẫn mang tinh thần, năng lượng trẻ trung của họ và điều đó sẽ góp phần tiếp sức cho văn hóa dân gian trường tồn.

Thay lời kết

Có thể nói, chuyển đổi số là xu hướng tất yếu, cần thiết mà mỗi quốc gia phải thực hiện trong cuộc CMCN 4.0 như hiện nay, mà trong đó, văn hóa là vấn đề nền tảng, cốt lõi, càng không thể đi chậm và đi sau các lĩnh vực khác. Thông qua chuyển đổi số, ứng dụng các thành tựu khoa học - kỹ thuật mới vào việc bảo tồn, phát huy và lan tỏa các giá trị của văn hóa dân gian, mở ra những cánh cửa lớn để thế giới biết nhiều hơn về đời sống văn hóa của mảnh đất và con người Đà Nẵng.

Đ.T.T

(Tạp chí Non Nước số 321+322)