Có một Phan Rang trong những vệt nhớ mênh mang

08.08.2016

Có một Phan Rang trong những vệt nhớ mênh mang

Tập tản văn "Sa mạc & những vệt nhớ" thật sự là một bất ngờ đối với bạn đọc đã từng quen thuộc Nguyễn Kim Hòa.

 

Bất ngờ là bởi đọc các truyện, tập truyện ngắn trước kia của Kim Hòa, chúng ta thấy một sự "hoành tráng" của hiện thực cuộc sống được chất chứa trong đó, các truyện ngắn đoạt giải Nhất cuộc thi truyện ngắn của tạp chí Văn nghệ Quân đội năm 2013 - 2014, thậm chí truyện ngắn "Hoàng tử Rơm" giải Nhất cuộc thi sáng tác văn học thiếu nhi Việt Nam - Đan Mạch năm 2015, cô lại vừa được kết nạp Hội viên Hội Nhà văn Việt Nam đầu năm 2016... Bất ngờ bởi lẽ người đọc quen nghĩ sau những sự kiện đẳng cấp như kể trên, các tác giả thường gác bút nghỉ một thời gian "nạp năng lượng" để sau đó cho ra những tác phẩm tầm cỡ hơn, xứng danh với mình hơn, thế nhưng Kim Hòa không như vậy, chỉ ra mắt tập tản văn khiêm tốn.

 

Với 19 tản văn ngắn, khó nói tản văn nào hay hơn tản văn nào, có điều đã cuốn hút người đọc ngay từ những trang đầu tiên và theo tôi, đây là tập tản văn hay nhất từ trước cho đến thời điểm này viết về Phan Rang.

 

Đương nhiên khi đọc đầu đề tập tản văn, người đọc hình dung tác giả sẽ viết những gì về vùng "sa mạc" này, và viết theo kiểu vệt nhớ. Ai cũng biết, Ninh Thuận, Phan Rang lớn nhất, đau đáu nhất là nước, là những gì liên quan nước, mây, sông, biển... Tản văn Những kẻ tìm sông là một ngẫu hứng, thế nhưng tác giả dành những gì là sâu đậm nhất cho sông: "Mẹ cũng nói mắc mớ gì phải nhớ sông. Sông ngay sát nách đó, lên đê là thấy. Nhưng chiều muộn, mẹ lại bắt đám cháu quây lại bên mình để nghe kể chuyện sông.

Sông Dinh của mẹ có con nước đến mùa cạn lội chỉ tới mắt cá chân... Sông Dinh của mẹ còn có bãi cát trắng hơn cả màu áo học trò, có những đám khoai, rẫy bắp hai bên bờ xanh mướt". Để rồi nói đến những điều thời sự nhất ở nhiều nơi: con người đang  dần dần giết chết những dòng sông: "Bãi sông những quãng ấy hoàn toàn biến mất. Cát theo những xe bò, xe cải tiến, xe ben đêm ngày chạy đến lở đường ra những công trình, những dựng xây ngày càng dày lên như nấm. Con người đã đổi bãi cát, đổi ký ức sông cho thứ gọi là hiện đại, phát triển. Vết thương cứa vào lòng sông mỗi ngày một sâu thêm, một lở loét. Vết lở ăn mòn dần hai vạt bờ, nhức buốt đến từng con nước".

 

Thường tản văn ít chất chứa những triết lý, hình ảnh sâu xa, thế mà Theo sông về biểnqua những tản mạn chuyện trò hai chị em trên chiếc xe máy dọc đê từ Đạo Long đến Đông Hải. Khi bê tông đê hết: "Là cửa biển đã ôm lấy sông trong vòng tay bao la êm ái đến khôn cùng. Không vật vã, không nuối tiếc, sông buông mình vào lòng biển. Đã mấy ai trước cái tôi cá nhân cao ngùn ngụt hay trước lợi ích bản thân mà an nhiên buông bỏ được như sông?".

 

Một tản văn Ẩm thực là nỗi nhớ của nữ tác giả Vương Fương Anh viết và đăng ở tạp chí Văn Nghệ Ninh Thuận đã lâu. Vương Fương Anh đã cho người Phan Rang xa quê biết thế nào là thèm và nhớ những món ăn dân dã quê nhà, nhất là bánh căn. Đến lượt Kim Hòa trong tập tản văn này, một loạt tản văn chuyên về món ăn Phan Rang, khi viết gắn với cuộc đời các nhân vật bà, mẹ, dì, cô, mợ, bạn bè... Hãy thì thầm một đoạn trong tản văn Mộc mạc bánh canh: "Bánh canh tôi nói là thứ bánh canh luôn rưng rức nhớ trong ký ức người Phan Rang nào trót xa quê, thứ mùi vị dù có nếm đến cả đời vẫn không lúc nào thấy ngán với những ai dù sống ngay giữa lòng Phan nắng gió: Bánh canh chả cá!". Tôi tin chắc rằng đọc xong đoạn văn trên, người chưa từng ở Phan Rang cũng sẽ tìm món này khi có dịp đến xứ này.

 

Nhưng mô tả nồi bánh canh đâu chỉ để mô tả, mà gửi gắm, mà chất chứa bao nhiêu là tình yêu thương của tác giả vào trong đó: "Chìm trong vị bánh, tôi bỗng thấy thương hơn những cằn cỗi, hanh hao của quê mình. Mảnh đất giữa bạc thếch, khô héo vẫn chắt ra được đậm đà để nuôi mọi hương vị, nuôi tình người".

 

Có nhiều người bạn ở xa đến Phan Rang, khi đãi món dông (gỏi dông, dông nướng, dông xào, chả dông, xứ Bình Thuận có món canh dông với dưa hồng...) tôi thường gọi đùa là đãi món "tiểu khủng long", ban đầu nhiều bạn ngập ngừng cầm đũa. Sau này trong điện thoại thường hỏi: "Tiểu khủng long Phan Rang còn không?". Trong La cà cùng dông, Kim Hòa với nhân vật bạn ban đầu khi nhìn thấy hình chụp dĩa dông nướng trong menu quán ăn đã tái mặt: "Xứ bà ghê quá, đi ăn cả tắc kè!". Thế mà kết tản văn: "Người xứ bà thấy ghiền quá. Ghiền như thịt dông!". Vỏn vẹn 4 trang in, tác giả đã kỳ công tả gỏi dông qua bàn tay chế biến tài hoa của người mợ, người dì đã đưa chúng ta từ trạng thái "ghê" sang trạng thái "ghiền". Cũng phải kết hợp gần cuối tập sách khi đọc Ầu ơ... ơi lá xào dông món tiểu khủng long này mới thật hoàn hảo.

 

Rồi đến bánh tráng. Ở đâu mà không có bánh tráng "hoành tráng" như Bến Tre, Tây Ninh, Bình Định, miền Bắc bánh đa. Thế mà tản văn Có nỗi nhớ mang tên... bánh tráng nói về bánh tráng Phan Rang, Kim Hòa viết rất hay về ngày xưa ngoại xay bột làm bánh ở cối đá. Khỏi chê việc mô tả ngâm gạo, xay bột, tráng bánh bằng bếp lò đun bằng vỏ trấu, xác mía, phơi bánh, chỉ mỗi công cụ tưởng chừng không hề liên quan đến nỗi nhớ bánh tráng, đó là những vỉ tre phơi bánh. Hãy nghe tác giả tả: "Đừng tưởng vỉ là một bến đỗ tầm thường. Từ những mối đan lúc chặt lúc hở tạo thành bởi các nan tre, tôi nhận ra cả một nghệ thuật. Nghệ thuật giữ mà buông, buông mà giữ. Hèn gì nắng nóng bỏng làm vậy, gió lả lơi rù quyến làm vậy mà bánh vẫn một mực thủy chung bám vỉ không rời". Và nữa, những hồi ức quá vãng làm người đọc bị ám theo dòng suy nghĩ của tác giả: "Cũng như mong vô cùng một sớm mai lại thấy hàng vỉ bánh phơi trắng con hẻm không đầy hai chục thước. Lại được trả lời anh học trò nhỏ ngạc nhiên dỏng tai, chỉ: "Cái gì kêu lụp bụp, lụp bụp trên mấy cái vỉ dị, cô?". Âm thanh ấy. Âm thanh tiếng bánh tráng khô cựa mình trong nắng. Chưa bao giờ tôi tha thiết mong được nghe lại như lúc này". Tôi cho rằng đây là cách chọn lựa chi tiết để diễn tả nỗi nhớ rất tinh tế, nhớ bánh tráng, ngoài tả quy trình làm bánh xưa gắn với nhân vật bà ngoại, tản văn mở rộng tả thêm về vỉ tre! Mà tả vỉ tre theo kiểu như trên thì chỉ có một Kim Hòa, chưa có hai.

 

Vẫn còn đó những tản văn hay như nhau chưa điểm: Bấc lạc, Đế vương miền sa mạc, Thời bé xa xưa, Nhà cũ, Mưa sa mạc, Biển của một thời... viết về Phan Rang. Ở những tản văn này cũng đều chất chứa phần hồi ức mộc mạc, so sánh, suy nghiệm của tác giả, để rồi chen vào những suy nghĩ về cuộc đời, về quê hương rất sâu. Tôi rất thích Kim Hòa dùng tiêu đề tập tản văn là "...những vệt nhớ". Chỉ là vệt nhớ nhưng đừng xem vệt là mờ nhạt...

 

Thậm chí cả: Xe ôm Sài Gòn, Nhớ Sài Gòn, Đợi nhé đông Hà Nội, Xoa xóa miền Tây không viết về Phan Rang, Kim Hòa vẫn dành muôn nhớ ngàn thương cho Phan Rang. Tôi đã đọc Thị trấn khô của Ngy Hữu xuất bản hồi mới tách tỉnh một hai năm, bây giờ gặp Sa mạc & những vệt nhớ thì rõ ràng ở mức độ cao nhất, hai tác giả này đã dành cho Phan Rang tất cả tâm tình của mình.

 

Kim Hòa tâm sự: "Chỉ là vài vệt nhớ xước ngang khi tôi chạm vào một dáng hình, một vùng đất. Chỉ là chút mênh mang tôi chắt ra khi lần đầu tiên áp tai vào lòng Phan Rang, vào cỗi cằn “sa mạc trắng” quê mình. Mênh mang nào ghim lút tim? Vệt xước nào hóa khói lên trời bay mất? Câu trả lời tôi muốn dành cho người đọc, sau khi gấp lại đôi trang nhớ mỏng mảnh này…".  Đó cũng là lời kết của bài này.

Đình Hy
(nhavantphcm.com.vn)